Tanburi Cemil’in öğrencilerinden Refik Fersan “Düştü enginlere ince hüzün” gibi pek çok unutulmaz şarkının bestecisiydi. 1951 yılında, 58 yaşında Baha Kayserilioğlu’na alaturka musikiye karşı yasakçı tavırları eleştirirken “Alaturkayı değil, piyasa müziğini yasaklasınlar” diyordu.
Refik Fersan’ın sanat cephesini birkaç kelimeyle hülasa etmek zarureti hasıl olursa deriz ki: Fersan virtüözlük derecesine yükselmiş bir tanbur sanatkarı ve aynı zamanda klasik stilde bine yakın eser bestelemiş olan kudretli bir Türk bestekarıdır. Hemen bütün eserlerinde asil bir ruhun akislerini sezmek mümkündür. Son zamanlarda ağızdan ağza dolaşan şu şarkının nağmeleri ne kadar güzeldir:
“Ver saki, tazelendi derdim bu gece
Bir tek daha ver, sorma gelen kim bu gece
Çok, pek çok uzak gitmediğim görmediğim
Bir yerden hasretinle geldim bu gece.”
Şarkının bu güftesini Kabil Elçimiz Cemâl Yeşil yazmıştır.
Diğer taraftan, son eseri olan şu şarkısı da muhakkak ki büyük bir sükse yaratacaktır.
“Herkes gitti, yalnız kaldım meyhanede;
Gözyaşlarımı içtim son peymânede.
Bu kalp durdu dün gece viran hanede;
Gözyaşlarımı içtim son peymânede.”
Burada istitraten belirtmek isteriz ki, Refik Fersan’ın sanatkârlık ciheti kadar, sadece insanlık ciheti de takdire şâyandır. Bütün sanat muhitini yakınen tanıdığımız için cesaretle söyleyebilirim ki. Refik Fersan, aleyhinde tek söz söylenmeyen yegâne sanatkardır.
Alaturkayı değil piyasa
müziğini ortadan kaldırın
Nezâket, zarafet, daima huzurla gülen bir sima ve iyimser hâleti ruhiye… Evet, işte size Refik Fersan…
Üstad sanatkâr, elindeki tanburu bir kenara bırakırken:
— Her milletin diyor, kendine has bir lisanı olduğu gibi, beynelmilel musikinin yanında da yine her millete mahsus haleti ruhiyeyi aksettiren mini bir musiki mevcuttur. Bugün niçin, hiç kimse ortaya çıkıp “İskoç musikini ortadan kaldıralım” dememiştir? Zira İskoç musikisi, İskoçların millî musikisidir. Bu “Alaturka musikiyi ortadan kaldırıp yerine alafrangayı koyalım” gibi sözleri mâkûl bulmuyorum. Ortadan kaldırılacak bir musiki varsa, o da basit ve kötü nağmelerle dolu olan piyasa musikisidir. Eğer musiki diye, ruhumuzu yükselten ve bize asil his ve duygular ilham eden nağmelerin topuna deniyorsa, piyasa şarkılarına musiki eseri demek bilmem ne dereceye kadar doğru olur?
Refik Bey, bu sözleri söyledikten sonra bir müddet pencereden dışarısını seyrediyor. Bulunduğumuz odada
Refik- Fahire Fersan
bizden başka üç kişi daha var. Bunlardan birini rahatça tanıyacaksınız: Fahire Fersan!
Bu yeşil gözlü ve güleryüzlü, harkulade zarif hanım, Refik Fersan’ın sanatkâr eşi. Kemençe sazı bahis mevzuu olup da, Fahire Fersan ismini hatırlamamanın imkânı var mı? Bugün artık bütün musiki münekkitleri müttefiktir ki, Fahire Fersan , Türkiye’de kemençe sazını en güzel ve en sanatkârane çalan gerçek sanatkar.
Bu satırları okuyan muhterem okuyucular merak ediyor. Odadaki diğer kişi kimdir?
Bunlar da sanatçı çiftin iki güzel kızı: Melek ve Firüzan. Her ikisi de sanatkar ruha malik.
(…)
Bu kez Fahire Fersan’a soruyorum:
Türk Musikisi’nin bugünkü durumu hakkında ne düşünüyorsunuz?
– İstikbal için umutluyum, diyor.
Ya sazendeler?
– Bugünkü sazendeler egzersiz yaptıkları için geçmiş zaman sazendelerine oranla teknik bakımdan biraz daha ileri durumda. Fakat bu sazendelerin zevkleri eskilerle mukayese edilemeyecek kadar basit. Eskiden musiki aşkı diye bir şey mevcuttu. Bu musiki aşkını belirliyordu. Nitekim bugün musikinin yerini para aşkı almıştır.
Ev işleriyle aranız nasıl?
– Şüphesiz ki ev işleriyle uğraşmak, musiki ile iç içe olmak kadar zevkli bir iştir. Fakat en büyük mutluluk çocuklarımla bir arada olmak ve onları daima neşe içinde görmektir.
Atatürk’ün Hamparsum sürprizi
İsterseniz biraz da Refik Fersan’la konuşalım…
Bugünkü genç musiki heveskarlarını nasıl buluyorsunuz?
– Gençler içinde muhakkak ki yetenekli olanlar mevcut. Fakat ne yazık iki, bu gençlerin hemen ekserisi mukallitlikten kendilerini kurtaramıyor. Evet, bazı gençler, hocalarını taklit ediyor; diğer yandan bazıları da şöhret sahibi olmuş kimseleri taklide yelteniyor. Sanatta taklit kadar fena bir şey tasavvur edemiyorum. Güzel sanatların her kolunda olduğu gibi musiki sanatında da yükselebilmek için hiç kimseyi taklit etmemek, bir şahsiyet sahibi olmak ve orijinal bir üslûp meydana getirmek lâzım.
Bize sanat hatıralarınızdan birini anlatır mısınız?
— 1924 senesiydi. Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti’nde binbaşı rütbesini haiz olarak bulunuyordum. Atatürk, musikiyi ve bilhassa Türk musikisini çok sever ve bizim heyeti daima yanında bulundururdu. Münir Nurettin Bey de bu heyetin ilk azaları arasındaydı.
Bir gün Atatürk’e konser veriyorduk. Bulunduğumuz salonda bizim Türk musikisi heyetinden başka bir de alafranga musiki heyeti vardı. Konseri müteakip Atatürk beni yanına çağırdı. “Refik Bey” dedi, “Sizden Türk ruhunun bütün dinamizmini ve aynı zamanda yumuşaklığını aksettiren bir saz eseri yazmanızı istiyorum.”
Atatürk’ün bu sözlerim dinledikten sonra yandaki odaya geçtim ve yarım saat içinde “Nikriz Saz Semaisi”ni besteledim. Yanımda nota kağıtları bulunmadığı için eseri alelade bir kağıda Hamparsum notasıyla gayet hızlı kaydettim ve sonra Atatürk’e verdim. Atatürk bu semaiyi tanburla çalmamı söyledi. Eseri icra ettikten sonra beni tebrik etti ve bu semainin notalarını elimden alarak salonda bulunan Garp musikisiyle uğraşan sanatkarlardan birine verdi. Sanatkar notaya baktı, baktı, bittabi bir şey anlayamadı. Zira bu, Garp musikisi notası değildi. Hamparsum notasıydı. Atatürk bunun üzerine o sanatkara şunları söyledi: “Bu genç sizin notanızı mükemmelen icra ediyor da siz niçin onun notasından bir şey anlayamıyorsunuz?
Tabii bu suale hiç kimse cevap veremedi. Bu hatıra bana Garp musikisi ile uğraşan müzisyenlerimizden bazılarının Türk musikisine niçin hücum ettiklerini çok güzel izah ediyor.
(Baha Kayserilioğlu / 1951 / Radyo Magazin Sayı: 11 / Arşiv çalışması, redaksiyon: Serhan Yedig / İmge Sahaf ’a teşekkür)
